Quả Mâm xôi hay còn gọi là Phúc bồn tử mọc hoang rất nhiều ở nước ta. Mâm xôi được sử dụng để thanh nhiệt, tiêu viêm, hoạt huyết; điều trị liệt dương, lao lực mệt mỏi, hiếm muộn chậm sinh con.
Mô tả cây Mâm xôi
Mâm xôi thuộc họ Hoa hồng, có tên khác là đùm đùm, cơm xôi, mắc hú. Tên khoa học là Rubus alceaefolius Poir. (R.moluccanus L).
Đặc điểm sinh thái
Cây Mâm xôi là cây nhỏ, mọc trườn, thân, cành, cuống lá, cuống hoa đều có gai nhỏ. Lá đơn có cuống dài, mọc so le. Phiến lá chia 5 thuỳ không đều, gân chân vịt, mép có răng cưa, mặt trên phủ nhiều lông lởm chởm, mặt dưới có lông mềm màu xám. Cụm hoa màu hồng, mọc thành chùm ở nách lá. Quả hình cầu, gồm nhiều quả hạch tụ họp lại như dáng mâm xôi, khi chín màu đỏ tươi, vị chua ngọt, thơm.
Mùa hoa là tháng 2-3, quả tháng 5-7.
Bộ phận sử dụng dược liệu
Hầu hết các bộ phận của cây mâm xôi đều có thể chế biến thành dược liệu: quả, cành, lá, rễ.
Phân bố
Cây mâm xôi có thể dễ dàng tìm thấy ở các vùng đồi núi, rừng, mọc dại ven đường, phổ biến nhất tại các tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Sơn La.
Thu hái – Sơ chế
Sau khi thu hoạch vào khoảng tháng 5-7, quả có thể ăn hoặc làm mứt. Cành lá có thể thu hái quanh năm, phơi khô, sắc uống.
Bảo quản
Quả Mâm xôi có thể bảo quản trong tủ lạnh, dùng dần. Cành lá phơi khô, bảo quản nơi thoáng mát, khô ráo.
Thành phần hóa học
Cây Mâm xôi có lẽ là một trong những loài cây giàu dinh dưỡng nhất trong tự nhiên. Quả Mâm xôi chứa Vitamin C, Vitamin E, Pectin, Acid ellagic, Fructoz và các loại Axit hữu cơ khác. Lá có chứa Tanin.
Vị thuốc Mâm xôi
- Tính vị: vị ngọt nhạt, tính bình, không chứa độc. Cành, lá, rễ có tình bình, vị the.
- Quy kinh: Quả quy về kinh Can, Vị.
- Tác dụng dược lý
Cây mâm xôi có nhiều tác dụng dược lý, bao gồm:
- Chống oxy hóa: Trong quả Mâm xôi có các chất chống oxy hóa như vitamin C, flavonoid, acid ellagic. Đặc biệt, acid ellagic có khả năng chống oxy hóa tương đương vitamin E. Do đó, ăn quả Mâm xôi giúp chống lão hóa, ngừa bệnh tim mạch, đái tháo đường và ung thư.
- Điều trị bệnh tiết niệu: Theo kinh nghiệm dân gian, quả Mâm xôi có thể trị nhiễm trùng đường tiểu. Nước sắc rễ và lá trị được nhiễm trùng đường tiểu do E. coli.
- Tăng khả năng tình dục: Trong hạt quả Mâm xôi có hàm lượng kẽm rất cao, dễ hấp thụ. Kẽm là chất dinh dưỡng quan trọng cho tình dục, nó có thể kiểm soát hàm lượng testosteron, giúp nam giới nhanh chóng hưng phấn và tăng cường sức mạnh của tinh trùng. Chính vì vậy, quả Mâm xôi được cho là “thần dược” giúp tăng khả năng tình dục. Trong quả Mâm xôi còn có chất oxy hóa rất cao, giúp máu lưu thông tốt hơn tới cơ quan sinh dục.
Cách dùng – Liều lượng
Quả Mâm xôi có thể ăn ngay khi còn tươi hoặc chế biến thành mứt, ngâm rượu. Cành, lá, rễ phơi khô, sắc nước uống, có thể kết hợp với các vị thuốc khác.
Liều lượng sử dụng khuyến cáo: quả 10 – 30 g, cành lá 30 – 40 g mỗi ngày.
Một số bài thuốc
- Dùng làm trà uống, thanh nhiệt, lợi tiểu
Phần thân cây Mâm xôi chặt thành từng đoạn ngắn, phơi khô. Hàng ngày dùng 10-15g đun thành nước uống thay nước lọc, giúp thanh nhiệt, lợi tiểu.
- Điều trị viêm loét miệng, viêm gan cấp và mạn tính, viêm tuyến vú
Dùng 30g cành, lá cây Mâm xôi, Kim anh, Ba kích, mỗi vị 10 – 15 g, sắc uống trong 1 tháng.
- Chữa sạn thận
Ăn quả Mâm xôi mỗi ngày có thể làm giảm một lượng lớn canxi trong nước tiểu, giúp ngăn ngừa tình trạng sỏi thận, sạn thận.
- Điều trị chứng tiểu nhiều lần, đặc biệt ở ở người cao tuổi
Mâm xôi, Ích trí nhân, Tang phiêu tiêu, Sơn thù du, mỗi vị 12 g, sắc thành thuốc, uống mỗi ngày một thang.
- Điều trị tiểu tiện nhiều do thận hư, liệt dương, di tinh
Mâm xôi 12 g, Hải sâm 200 g ngâm mềm, rửa sạch, thái nhỏ, thịt dê 150 g rửa sạch, thái lát, Ích trí nhân 12 g, Nhục quế, gia vị vừa đủ.
Mâm xôi và Ích trí nhân, sắc thành thuốc, bỏ bã. Dùng nước nấu nấu thịt Dê, Hải sâm, Nhục quế, đun nhỏ lửa. Đến khi nhừ thì gia thêm gia vị vừa ăn, dùng khi còn nóng.
- Điều trị di tinh, lưng gối mỏi yếu, hư thận gây tay chân lạnh, di tinh, hoạt tinh
Mâm xôi, Ba kích, Thỏ ty tử, mỗi vị 15 g, ngâm trong 250 ml rượu gạo, sau 7 ngày là dùng được. Mỗi lần sử dụng 20 – 30 ml.
- Điều trị phụ nữ khí hư nhiều, muộn con, nam giới di tinh, khí dương suy dẫn đến liệt dương, xuất tinh sớm
Nấu cháo với 10 – 15 g Mâm xôi, Thỏ tỷ tử 30 – 45 g, chim sẻ 5 con, Câu kỷ tử 20 – 30 g, gạo tẻ 100 g và các loại gia vị vừa đủ. Ăn trong ngày.
- Trị chứng liệt dương, di tinh, muộn con do thận hư
Mâm xôi, Kỷ tử, Ngũ vị tử, Thỏ ty tử, Xa tiền tử, mỗi vị phân lượng bằng nhau, sấy khô, tán thành bột mịn, trộn với mật ong làm thành viên, kích thước to bằng hạt ngô. Mỗi lần dùng uống 6 g với nước ấm, ngày dùng 2 lần.
- Điều trị suy giảm ham muốn tình dục ở nam giới, số lượng chất lượng tinh trùng kém, nữ giới âm đạo khô rát
Mâm xôi, Nữ trinh tử, Câu kỷ tử, Tang tầm, Tây dương sâm, đường phèn, mỗi vị 150 g, ngâm với 1.500 ml rượu gạo ngâm thành rượu. Sau 3 tuần có thể sử dụng được. Mỗi lần dùng một cốc nhỏ, khoảng 20 ml.
- Chữa xuất tinh sớm, lưng đau mỏi gối, tảo tiết, khí hư ra nhiều
Mâm xôi, Tỏa dương, mỗi vị 10 g, Đảng sâm, Hoài sơn, mỗi vị 12 g, Hồng trà 3 g, hãm với nước sôi trong 10 – 15 phút, dùng uống thay trà.