Chanh được sử dụng phổ biến trên toàn thế giới, không phải là gia vị thiết yếu mà vì nó còn là một loại dược liệu giúp cơ thể phòng và điều trị nhiều bệnh hiệu quả. Vậy công dụng là gì, cách sử dụng như thế nào hãy cùng tìm hiểu trong bài viết sau!
Chanh
- Tên gọi khác: Chanh ta, chanh lá vàng, chanh đào…
- Tên khoa học: Citrus aurantifolia
- Bộ: Sapindales
- Họ: Rutaceae – còn gọi là họ Cam
Mô tả
1. Đặc điểm sinh thái
Chanh thuộc loài cây bụi với chiều cao trung bình 5m, thân và cành có nhiều gai dài khoảng 35mm. Thân cây có nhiều nhánh, lá hình như quả trứng nhưng dài hơn. Chiều dài trong khoảng 2,5 – 9cm( lá giống cây cam).
Hoa chanh có màu trắng ngả vàng, gân màu tím nhạt. Đường kính của hoa trung bình là 2,5cm, hoa mọc đơn thành từng chùm, mỗi chùm từ 2 – 3 hoa.
Quả chanh hình tròn, vỏ mỏng và nhẵn có đường kính từ 2,5 – 5cm. Khi sống có màu xanh và khi chín thì màu vàng mỗi quả có 10 – 12 mũi, mỗi múi chứa khoảng 3 hạt. Cây cho hoa quanh năm nhưng trái ra nhiều nhất thì vào tháng 5 và tháng 9. Trong vòng 5 đến 6 tháng kể từ khi hoa nở thì trái chín.
Cây chanh ưa vùng đất khô ráo, không chịu được ngập úng. Cây có thể được nhân giống bằng hạt nhưng mất nhiều thời gian, người ta hay dùng phương pháp giâm cành để tạo ra cây mới. Nhược điểm của phương pháp này là bộ rễ không phát triển mạnh. Để khắc phục tình trạng này người trồng thường ghép chồi cây này vào cây cam với bộ rễ mạnh.
2. Phân bố
Trong quá trình nhân giống, người ta tạo ra giống chanh lùn, loại này thường trồng phổ biến hơn. Nhưng cây chỉ thích vùng nhiệt đới và không chịu được thời tiết giá rét, vùng ôn đới có thể trồng loại cây này trong nhà kính.
Chanh có nguồn gốc từ Đông Nam Á, trong quá trình trao đổi hàng hóa của các thương nhân đã mang loại quả này tới Trung Đông, Bắc Phi rồi đến Địa Trung Hải. Tiếp đến, nó theo chân người Tây Ban Nha đi đến Tây Ấn Độ. Rồi từ nơi này đến Bắc Mỹ và Trung Mỹ.
Ở Việt Nam cây chanh được trồng khắp mọi nơi, một số tài liệu cho rằng từ năm 1956, nước ta bắt đầu xuất khẩu quả của loại của nó.
3. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản
- Bộ phận dùng: quả, lá, vỏ và rễ thu hái quanh năm
- Chế biến: Dùng tươi, khô hoặc dạng mức
- Bảo quản: Chanh bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát nếu dùng tươi. Sắc lát ra phơi dưới ánh nắng mặt trời hoặc sấy bằng dụng cụ chuyên nghiệp nếu dùng khô. Ngâm trong nước muối hoặc nước đường nếu dùng ở dạng mức.
4. Thành phần hóa học
- Vỏ: Trong lớp vỏ xanh chứa khoảng 0,5ml tinh dầu. Tinh dầu này có màu vàng nhạt, gồm d. limonene, một ít α pinen, β phellandrene, camphen và γ terpinen. Đây là những hoạt chất tecpen (dùng để sản xuất tinh dầu). Trung bình cho 1 lít tinh dầu cần từ 3.000 đến 6.000 quả.
- Dịch quả: Nước chiếm hơn 80% thành phần trong dịch quả. Còn lại là axit citric 5-10%; 1-2% citric axit canxi và kali; xitrat etyl và 0,4-0,5% axit malic. Ngoài ra còn 0,4-0,75% đường interverti, 0,5% sacarosa và 0,75-1% profit. Trong 100g dịch chanh tươi chứa khoảng 65mg vitamin C, vitamin B1 và riboflavin.
- Lá: Chứa tinh dầu. Trong tinh dầu này có một dẫn xuất của prolin – chất stachydrine.
Vị thuốc
1. Tính vị
Dịch quả có vị chua và hơi nhẵn, tinh dầu trong vỏ và lá có vị cay và nhẵn, có mùi thơm dễ chịu.
2. Tác dụng
Chanh trong cuộc sống hàng ngày được dùng làm gia vị, đỡ say khi uống bia rượu, nước giải khát, tẩy rửa vết bẩn trên quần áo hoặc khử mùi trong tủ lạnh…Ngoài công dụng trên, quả chanh còn có nhiều dược tính quan trọng như:
- Dịch quả: Có tác dụng thông tiểu, chữa bệnh tê thấp và bệnh thiếu hụt vitamin C (scorbut). Bên cạnh đó, dùng dịch quả khi gội đầu có tác dụng tẩy tế bào chết, làm trơn tóc và trị gàu. Ngoài ra, đây còn là nguyên liệu tạo axit citric. Hạt của quả có thể dùng làm thuốc tẩy giun
- Tinh dầu: Pha thuốc gội đầu.
- Lá: Chữa cảm khi xông hơi hoặc chữa chướng bụng khi đắp lên rốn.
- Rễ và vỏ: Chữa ho và tốt cho tiêu hóa dưới dạng thuốc sắc.
Bài thuốc
1. Cân bằng độ pH của cơ thể và giảm cân
Chanh có tính axit nhưng thành phần dinh dưỡng của quả chanh lại mang tính kiềm, điều này giúp cơ thể cân bằng pH và ngăn ngừa một số bệnh, nhất là ung thư mãn tính.
Trộn 2 muỗng nước cốt chanh với 2 muỗng cà phê mật ong cùng 1 ly nước lọc. Bạn có thể uống mỗi ngày, uống 1 ly hỗn hợp này trước khi bắt đầu ngày mới.
Đối với những ai đang giảm cân thì việc làm trên trở nên rất hữu ích, hoạt chất pectin trong quả này có thể giúp bạn ăn ít nhưng không thấy đói hoặc thèm ăn. Ngoài ra, hoạt chất cũng làm chậm tốc độ hấp thụ đường trong cơ thể, qua đó ngăn ngừa được tình trạng lượng đường tăng đột biến.
Ngoài ra, để giảm cân hiệu quả hơn không chỉ uống 1 ly nước cốt chanh và mật ong vào buổi sáng, bạn có thể pha thêm 2 – 3 quả vào nửa lít nước và uống cả ngày. Việc này sẽ giúp bạn giảm được cơn thèm ăn.
2. Chữa các vấn đề liên quan đến chứng đầy bụng khó tiêu, táo bón và giúp lợi tiểu
Vi khuẩn có hại trong đường ruột phát triển nhiều dẫn đến chứng khó tiêu, tính kháng khuẩn của chanh tạo điều kiện cho vi khuẩn có lợi phát triển và đánh bay vi khuẩn có hại, từ đó tiêu hóa sẽ dễ dàng hơn.
Uống nước cốt chanh còn có tác dụng lợi tiểu, khi lượng nước trong cơ thể ở mức bình thường, bạn sẽ không lo bị phù nề, cơ thể vì vậy cũng trở nên thon gọn hơn.
3. Giảm đau và tránh nhiễm khuẩn răng miệng
Cơn đau ở nướu sẽ dịu bớt đi nếu bạn ngậm một ít nước ép chanh, nếu răng bị chảy máu, bạn cũng có thể thoa một ít nước cốt quả này vào chỗ vết thương. Nó ngăn máu và chống tình trạng viêm, nước cốt quả chanh còn có tác dụng làm trắng răng nữa đấy.
4. Tẩy tế bào chết trên da và loại bỏ gàu
Vitamin C trong quả chanh ngoài có tác dụng tốt cho sức khỏe, còn chăm sóc da hiệu quả. Nó làm vô hiệu quả các gốc tự do và kích thích tái tạo tế bào mới bằng cách tẩy các tế bào đã chết. Phụ nữ thường dùng quả này để da mặt và da chân khỏe mạnh, trắng sáng, sạch mụn trứng cá hơn.
Bên cạnh đó bạn có thể dùng nước cốt chanh gội đầu để chữa gàu và nấm da đầu, giúp da đầu sạch sẽ và tóc trở nên mềm mượt, sáng bóng.
5. Điều trị huyết áp cao và suy giãn tĩnh mạch
Các hoạt chất pectin trong quả chanh có tác dụng giảm lượng cholesterol trong máu. Lượng cholesterol liên quan trực tiếp đến huyết áp cơ thể. Khi giảm và đưa lượng này về mức bình thường, huyết áp cũng sẽ trở về trạng thái ổn định.
Thường xuyên massage vùng bị suy giãn tĩnh mạch với vài giọt tinh dầu chanh cũng giúp các thành tĩnh mạch khỏe mạnh hơn, làm việc này thường xuyên bệnh suy giảm tính mạch khỏi vĩnh viễn.
6. Giảm sốt và cơn ớn lạnh
Chanh có tác dụng làm tăng tốc độ bài tiết mồ hôi qua da, nên chữa cảm sốt và ớn lạnh khá hiệu quả.
Cách làm: Cho nước cốt chanh vào cốc trà mật ong hoặc nước ấm, uống liên tục 2 giờ/ lần cho đến khi tình trạng sốt suy giảm. Cách làm này khá hiệu quả với các bệnh cảm sốt thông thường, tuy nhiên trường hợp sốt là biểu hiện của các bệnh lý phức tạp nào đó thì cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng nhé.
Trên đây là những công dụng và cách sử dụng quả chanh sao cho hiệu quả, hy vọng với những thông tin này sẽ giúp bạn hiểu hơn về cây chanh để ứng dụng vào cuộc sống của mình.